تشریح دستاورد‌های پژوهشی پژوهشگاه هوافضا| تبدیل ۳ هزار و ۲۳۹ ایده به محصول تجاری
فتح اله امی رئیس پژوهشگاه هوافضا در گفتگو با خبرنگار «نبض فناوری» با تاکید بر اینکه کشور با کاهش رشد علمی مواجه نیست، اظهار کرد: همه مسئولان و مدیران کلان کشور در نظر داشته باشند، اعتباری که برای پژوهش هزینه می‌شود در حقیقت نوعی سرمایه‌گذاری و پس‌انداز برای آینده است. یعنی اگر آینده‌پژوهی مورد توجه برنامه‌های کشور باشد، هر اعتباری که در بخش پژوهش هزینه شود، سرمایه‌ای است که برای آینده کشور پس‌انداز خواهد شد و از طرفی هر کاری که در کشور بر اساس مطالعات دقیق میدانی و پیشینه پژوهشی انجام شده، در آن پروژه موفقیت حاصل شده است.
وی تصریح کرد: پروژه‌ها و طرح‌های کلان زیادی در کشور در حال انجام است که برای مثال می‌توان به طرح‌های مطالعاتی در فناوری فضایی اشاره کرد که با پیشینه پژوهشی انجام شده و ما را در منطقه و در میان کشور‌های اسلامی به رتبه اول رساند، مثل ساخت و پرتاب انواع ماهواره، به طوری که ایران آماده صادر کردن این فناوری ها به سایر کشورها است.
امی در ادامه با تاکید بر امر پژوهش، افزود:گزارش پایگاه سایماگو تا سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ایران درحوزه هوافضا از رتبه ۱۵ در سال ۲۰۱۸ و رتبه ۱۳ در سال ۲۰۱۹ به رتبه ۱۲ ارتقا پیدا کرده است. یعنی دوازدهمین کشور در جهان در تولید مستندات علوم هوافضا کشور، ایران است.
رئیس پژوهشگاه هوافضا در ادامه به بیان دیدگاه خود در حوزه هوافضا پرداخت و گفت: از سال ۱۳۶۵که ایران هدف موشک‌های دوربرد عراق قرار گرفت، دست کشور ما برای دفاع در این زمینه خالی بود. متاسفانه پیش از انقلاب اسلامی گام جدی در مسائل فضایی برداشته نشده بود؛ لذا از سال ۱۳۶۵ بنا به فناوری‌های مورد نیاز در جنگ تحمیلی، پژوهش‌های فضایی کشور پایه‌گذاری شد. امروزه کشور ما در بحث استفاده از فناوری صلح‌آمیز در فضا در میان کشور‌های اسلامی نخستین کشوری است که به فناوری پرتاب ماهواره دست یافته است. در فناوری نظامی نیز می‌بینید که کوچک‌ترین تعرض و تهدید نظامی چه از نظر جنگ‌های منظم یا نامنظم تروریستی، ایران می‌تواند به راحتی و با قدرت پاسخ دشمن را بدهد؛ بنابراین هرچقدر در امر پژوهش هزینه شود، کشور از نتایج مثبت آن بهره‌مند خواهد شد.
امی با اشاره به فعالیت‌هایی که در وزارت علوم در دوران پس از انقلاب انجام شده، گفت: کشور در مسائل دانشجویی رشد بسیار بالایی داشته است، آنقدر که گفته می‌شود لازم است امروزه آن را کنترل کنند. در اوایل انقلاب در شرایطی که جمعیت ایران نزدیک به ۳۰ میلیون نفر بود. تعداد دانشجویان دختر ۵۴هزار نفر و دانشجویان پسر به ۱۲۱ هزار نفر می‌رسید. جمعا چیزی حدود ۱۷۵هزار دانشجو در کشور بود. این در حالی است که اکنون در ایران ۲۵۶۹ دانشگاه در کشور وجود دارد که از این میان تعداد ۵۳۰ واحد سهم دانشگاه آزاد بوده، ۳۰۹ موسسه غیرانتفاعی، ۱۷۰ مرکز فنی حرفه ای، ۴۶۶ مرکز پیام نور، ۹۵۳ واحد علمی کاربردی و ۱۴۱ دانشگاه دولتی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در ۳۱ استان کشور ثبت شده است.
وی تصریح کرد: تعداد ۳ میلیون و ۷۹۴ هزار و ۴۲۰ دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل هستند که از این تعداد یک میلیون و ۷۲۳ هزار و ۲۶۹ نفر زن و ۲ میلیون و ۷۱ هزار و ۱۵۱ دانشجو مرد هستند و همچنین از کل جمعیت دانشجویی کشور، تعداد ۱ میلیون و ۵۵۰ هزار دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی، ۳۳۹ هزار و ۳۲۵ دانشجو در موسسات آموزش عالی غیر دولتی و غیر انتفاعی، ۱۹۷ هزار و ۳۰۵ دانشجو در دانشگاه فنی‌حرفه‌ای، ۴۷۳ هزار دانشجو در دانشگاه علمی – کاربردی، ۵۴۶ هزار نفر در دانشگاه پیام نور و ۶۸۷ هزار دانشجو در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشغول تحصیل هستند. این یعنی رشد ما نسبت به دوران پیش از انقلاب ۲۰ برابر شده است. علت این است که زمینه تحصیلات و به ویژه تحصیلات تکمیلی برای جوانان فراهم شد، در حالی که جمعیت کشور در این مدت ۵/۲ برابر شده است.
رئیش پژوهشگاه هوافضا گفت: مهم‌تر از همه کشور ما با جمعیت حدود ۸۰ میلیون نفر که حدود یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، میبایست مقدار تولید علم در کشور ما نیز حدود یک درصد تولید علم جهان باشد. در صورتی که این عدد به استناد وبگاه ISC در سال ۲۰۲۰ در میان کشور‌های خاورمیانه با داشتن ۶۹۷۵۴ مقاله و با تولید علم ۸/۱ درصد در جهان، جایگاه اول را کسب کرده است.
گزارش آخرین فعالیت و اقدام‌های دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور تاکنون به روایت آمار به شرح ذیل است:
در حوزه کسب مرجعیت علمی در جهان، منطقه و جهان اسلام تلاش‌ها در این هشت سال بدون وقفه ادامه یافته و در شاخص‌های ارزشمند بدین صورت است؛ ارتقای رتبه جهانی ایران از نظر کمیت تولید علم از ۲۱ در سال ۱۳۹۱ به ۱۶ در سال (۱۳۹۹) به رتبه ۵ ارتقا یافته است. همچنین افزایش سهم ایران از نظر تولید اسناد علمی در جهان از ۳/۱ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۱۲/۲ درصد در سال (۱۳۹۹) حدود دو برابر شده است.
ارتقای رتبه استنادی مدارک علمی ایران از سال ۲۲ در سال ۱۳۹۱ به ۱۵ در سال (۱۳۹۹) به رتبه ۷ ارتقا یافت. ارتقای شاخص هرش، که نشان دهنده کیفیت علم تولیدی است، از ۱۹۲ در سال ۱۳۹۴ به ۳۵۸ در سال ۱۴۰۰، از این منظر، رتبه کشور از ۵۱ در سال ۱۳۹۱ به ۴۱ در سال ۱۳۹۹. (۱۰ رتبه ارتقا). افزایش سهم دانشمندان ایران در ارائه مقالات برتر جهان از ۳/۱ درصد در سال ۹ به ۱۲/۲ در سال ۹۹ است.
حدود دو برابر
و) ارتقای تعداد مقالات داغ پژوهشگران ایرانی (پراستناد) از ۵۰ مورد در سال ۹۸ به ۱۰۲ مقاله در سال ۹۹؛ افزایش میزان مقالات برتر جهان از ۷۱/۰ % در سال ۱۳۹۱ به ۰۶/۴% در سال ۱۳۹۹
ز) افزایش چشمگیر تعداد دانشگاه‌های برتر ایران در همه نظام‌های رتبه بندی جهان، برای مثال، در نظام رتبه بندی تایمز در سال ۱۳۹۱ فقط یک دانشگاه ایرانی در این رده بندی حضور داشت، ولی در سال ۹۹، ۴۰ دانشگاه ایرانی در این رتبه بندی قرار گرفتند.
۲- در حوزه توسعه و ارتقای فعالیت‌های فناورانه: در این حوزه نیز تلاش‌های زایدالوصفی انجام شد و نتایج آنرا می‌توان در چند محور به شرح زیر خلاصه کرد:
الف) ارتقای جایگاه جهانی ایران در ثبت پتنت‌های بین المللی از ۴۸ در سال ۱۳۹۱ به ۳۷ در سال ۱۳۹۹. ۱۱ رتبه ارتقا
ایران از نظر تعداد اظهارنامه‌های ثبت اختراع ملی به منزله یکی از ۲۰ دفتر برتر ثبت اختراع جهان از طرف مؤسسه وایپو گزارش شده است. همچنین، تعداد ایده‌های تبدیل شده به محصول تجاری از ۵۸۷ ایده در سال ۱۳۹۱ به ۳۲۳۹ ایده در سال ۹۸ افزایش داشته است. (حدود ۶ برابر)
ب) تعداد پارک‌های علم و فناوری از ۳۳ مورد در سال ۱۳۹۱ به ۴۶ مورد در سال ۹۹، مراکز رشد از ۱۳۱ به ۲۰۲، شرکت‌های دانش‌بنیان از تعدادی اندک به بیش از ۱۷۰۰ مورد، واحد‌های فناور از ۳۰۰۰ به بیش از ۸۰۰۰ مورد افزایش یافته داشته و در همین زمان بودجه پارک‌های علم و فناوری از ۱۹۸۷۶۹۹ میلیون ریال به ۵۴۱۳۳۰۰ میلیون ریال افزایش یافته است.
ج) مجموع فروش شرکت‌های دانش‌بنیان و واحد‌های فناور از ۱۷۰۷ میلیارد ریال در سال ۹۱ به ۱۳۶۹۳۵ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ رسید و میزان صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان از معادل ۲۴/۲ میلیون دلار در سال ۹۱ به مجموع ۰۷/۹۸ میلیون دلار در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است. (حدود ۵۰ برابر)
د) افزایش اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی در واحد‌های فناور از ۱۹۰۰۰ نفر در سال ۹۱ به ۵۶۷۴۳ نفر در سال ۹۹، همچنین، رقم قرارداد‌ها با صنعت از ۳۳۵۰ میلیارد ریال به ۲۱۳۷۰ میلیارد ریال در سال ۹۹ افزایش یافته است. رشد ۱۷۷ درصدی.
و) افزایش تعداد شرکت کنندگان در دوره‌های مهارت‌افزایی از ۲۸۴۴۲ نفر به ۱۳۴۳۷۷ نفر و افزایش دوره‌ها از ۶۸۹ به ۴۶۵۷ دوره نشان از عزم وزارت عتف در امر سرمایه‌گذاری در حوزه مهارت‌آموزی منتهی به اشتغال‌پذیری دانش آموختگان دارد.
ه) افزایش مبالغ قرارداد‌های ارتباط با جامعه و صنعت (۲۱۳۷ میلیارد تومان، بالغ بر ۵۰۰ درصد رشد نسبت به سال ۹۲)، تأسیس مراکز هدایت شغلی و کاریابی تخصصی و الزام به گذراندن فرصت مطالعاتی اعضای هیئت علمی جدید الاستخدام در حوزه صنعت از دیگر اقدام‌های مهم این حوزه است.
۳- تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها، به ویژه جهان اسلام، در قالب زیرساخت بانک اطلاعاتی با عنوان (ISI) که به ثبت و نمایه سازی بیش از ۱.۳۲۱.۳۱۲ عنوان سند علمی، شناسایی بیش از ۲۰۰۰ ناشر معتبر در کشور‌های اسلامی، نمایه سازی ۸۶ عنوان نشریه از کشور‌های اسلامی، نمایه‌سازی ۶۰۰ همایش در سال، و نمایه‌سازی ۷۰ درصد از مقاله‌های ارائه شده در این کنفرانس‌ها منجر شده است.
۴- ارتقای نیروی انسانی و زیرساخت‌های پژوهشی و فناوری به مثابه مهم‌ترین مؤلفه در پیشرفت حوزه پژوهش و فناوری که برخی از این دستاورد‌های به شرح زیر ارائه می‌شوند:
الف) افزایش تعداد اعضای هیئت علمی تماموقت کشور از ۶۷۰۹۸ نفر در سال ۹۱ به ۸۷۲۷۵ نفر در سال ۹۹ (رشدی معادت ۱۹/۳۸ درصد)
ب) افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقطع دکتری از ۴۶/۱۰ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۲۴/۲۰ درصد در سال ۹۹ (حدود دو برابر)
ج) افزایش تعداد پژوهشگران به میلیون نفر جمعیت کشور از ۱۵۰۵ نفر در میلیون در سال ۹۱، به ۲۷۹۴ نفر در میلیون در سال ۹۹
د) افزایش تعداد انجمن‌های علمی از ۳۲۲ درسال ۹۲ به ۴۱۲ انجمن در سال ۹۹ و افزایش تعداد مجلات نمایه‌شده در پایگاه بین‌المللی اطلاعات علمی (ISI) از ۲۲ مجله در سال ۹۱ به ۷۱ مورد در سال ۹۹
ه) افزایش تعداد آزمایشگاه‌های مرکزی دانشگاه و موسسات پژوهشی و ارتقای تجهیزات آن‌ها ۲۱ مورد در سال ۹۱ به ۱۳۱ آزمایشگاه در سال ۹۹، و نیز افزایش تعداد کل آزمایشگاه‌های کشور وابسته به وزارت عتف از ۳۵۰۰ به ۱۴۷۵۰ مورد که یکی از آخرین موارد مربوط به آن تأسیس مراکز رایانش (محاسبات بزرگ) در دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان، صنعتی شریف و ... است.
باتوجه به تلاش‌های در دست انجام، امید است که مجموعه پیشرفت‌های در حوزه پژوهشی و فناوری و شاخص‌های فوق استمرار یافته و موجبات تعالی نظام جمهوری سلام در عرصه پر اهمیت مرجعیت علم و فناوری در سطح منطقه و جهان اسلام فراهم آید. با آرزوی توفیق الهی برای همه مراکز آکادمیک کشور.
